Czy węże w Polsce są niebezpieczne?

Czy węże w Polsce mogą być niebezpieczne? Już samo słowo „wąż” w wielu osobach wzbudza dreszcz emocji, niepokój i atawistyczny lęk. Poniższy tekst wyjaśni, jakie gatunki węży można spotkać w Polsce podczas wędrówek oraz czy trzeba się ich bać. Zachęcamy do przeczytania artykuły. Mamy nadzieję, że pozwoli on pozbyć się choć części strachów związanych z wężami, a może ktoś polubi te piękne i ciekawe zwierzęta.

Gdzie występują węże w Polsce?

Węże występują w Polsce wszędzie tam, gdzie warunki środowiska naturalnego są dla nich sprzyjające. Żmija zygzakowata i zaskroniec zwyczajny spotykane są na obszarze całego kraju. Tereny południowej Polski, głównie województwo świętokrzyskie, małopolskie i podkarpackie, to rejon występowania gniewosza plamistego. Wąż Eskulapa z kolei spotykany jest jedynie w Bieszczadach.

Naturalne siedliska charakterystyczne są dla danego gatunku. I tak żmija zygzakowata znakomicie czuje się w raczej chłodnym mikroklimacie. Najczęściej można ją spotkać na obrzeżach lasu czy na leśnych polanach. Lubi również podmokłe łąki. Z kolei zaskroniec zwyczajny to gatunek, którego biotop stanowią obszary podmokłe, bagniska i okolice jezior. Czasem zaskrońce można też spotkać na plaży. Gniewosz plamisty preferuje tereny otwarte, suche i mocno nasłonecznione, jednak równie dobrze czuje się w półotwartych. Podobnie jak wąż Eskulapa zasiedla środowiska antropogeniczne: ruiny, opustoszałe zabudowania, kamieniołomy czy hałdy kamieni. Obydwa gatunki preferują wszelkie urozmaicenia, w tym obecność skał, murów czy martwych drzew służących do wygrzewania lub jako schronienie.

Co jedzą węże? W warunkach naturalnych krajowe gatunki żywią się jaszczurkami, ptasimi jajkami, pisklętami czy drobnymi gryzoniami. Zaskrońce polują na ryby i płazy. Żmija zygzakowata gustuje w owadach. Czy są w Polsce węże dusiciele? W pewnym sensie tak! Otóż np. wąż Eskulapa chwyta zdobycz, a następnie owija się wokół jej ciała i dusi ją przez kilka minut.

Jakie węże występują w Polsce?

W Polsce występują cztery gatunki beznogich gadów, jakie to węże? Otóż:

• żmija zygzakowata (Vipera berus),
• zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix),
• gniewosz plamisty (Coronella austriaca),
• wąż Eskulapa (Zamenis longissimus).

Węże występujące w Polsce należą do rodziny połozowatych (Colubridae), jedynie żmija zygzakowata do żmijowatych (Viperidae).

Wąż Eskulapa jest największym wężem występującym w Polsce, a długość jego ciała to ok. 200cm.

Zaskroniec zwyczajny jest najczęściej spotykanym wężem w naszym kraju. Używa się w stosunku do niego określenia „wąż wodny”, ponieważ bardzo dobrze pływa i jest najlepiej pływającym gatunkiem w Polsce. Zaatakowany zaskroniec udaje martwego.

Gniewosz plamisty to najmniejszy polski wąż.

Żeby określić, z jakim gatunkiem węża ma się do czynienia, można skorzystać z klucza do oznaczania gadów lub porównać ze zdjęciami konkretnych gatunków. Warto jednak poznać kilka cech charakterystycznych dla tych pięknych gadów:

• żmija zygzakowata – długość ciała to średnio ok. 90 cm. Grzbiet o różnym zabarwieniu od odcieni brązowego, żółtego, niebieskiego, szarego po czerwony. Czasem srebrzystoszara lub miedziana. Na grzbietowej części ciała ma charakterystyczny zygzak. Głowa spłaszczona grzbieto-brzusznie, wpisana w trójkąt wyraźnie jest oddzielona od reszty ciała. Posiada czerwoną tęczówkę oka i pionową źrenicę (jako jedyny wąż w naszym kraju). W Polsce występują czarne węże i to właśnie odmiana melanistyczna tego gatunku jest ich przedstawicielem. Należy pamiętać, że zwierzęta barwy czarnej nie posiadają widocznego zygzaka;

• gniewosz plamisty – długość ciała 60-90 cm. Gatunek często mylony ze żmiją zygzakowatą. Ciało barwy brązowej, szarej lub gliniasto-szarej. Po stronie grzbietowej wzdłuż środkowej linii występują 2 lub 4 rzędy plamek czasem przypominające zygzak. Na głowie z kolei ma charakterystyczną plamę w kształcie litery U. Tęczówka oka o barwie innej niż czerwona, a źrenica okrągła;

• zaskroniec zwyczajny – samiec jest znacznie dłuższy, ma ok. 1,5 m, natomiast samca osiąga długość ciała ok. 1 m. Skóra w kolorze brązowym lub szarozielonym. Być może stąd wzięło się przekonanie, że w Polsce występują zielone węże. Posiada charakterystyczne żółte plamy zaskroniowe otoczone czarną obwódką. Źrenica oka u tego gatunku jest okrągła;

• wąż Eskulapa – jest bardzo smukły, jego długość wynosi ok. 200 cm. Ciało ma barwę oliwkową z jednolicie jasną stroną brzuszną. Młode osobniki bywają mylone z zaskrońcem z powodu jasnych plamek z tyłu głowy. Jednak w tym przypadku plamki nie są otoczone czarną obwódką. Źrenica oka jest okrągła. To jedyny polski wąż nadrzewny. Nie lubi wygrzewania w pełnym słońcu, dlatego chętnie wspina się i odpoczywa wśród zacienionych konarów drzew.

Warto wiedzieć, że wśród gadów zamieszkujących obszar Polski są także beznogie jaszczurki (padalec zwyczajny) często mylone z rodzimymi wężami. Jeśli natomiast ktoś zauważy w środowisku naturalnym np. pytona siatkowego, to należy ten fakt zgłosić odpowiednim służbą. Spotkanie tego gada na spacerze może świadczyć jedynie o tym, że uciekł z hodowli zamkniętej, np. terrarystycznej, lub pochodzi z przemytu.

Jakie są jadowite węże w Polsce?

Szukając informacji, jakie są w Polsce jadowite węże, można się dowiedzieć, że w naturalnym środowisku występuje tylko jeden taki gatunek. Jest to żmija zygzakowata (Vipera berus) należąca do rodziny żmijowatych (Viperidae). W brew panującym opiniom ukąszenia przez te zwierzęta są rzadkie. Według danych z 2018 roku z tego powodu do szpitali w całej Polsce przyjęto 128 osób i żadna z hospitalizacji nie zakończyła się zgonem. Żmije unikają kontaktu z człowiekiem i uciekają. W przeciwieństwie do innych węży mają małe możliwości „rzucenia się” na człowieka: zasięg poziomy i pionowy to ok. 30 cm. Odpowiednio wysokie i mocne buty uchronią turystów przed ukąszeniem. Jeśli natomiast dojdzie do ukąszenia, należy opóźnić wchłanianie i rozprzestrzenianie się jadu, a następnie przewieźć osobę poszkodowaną do szpitala. Miejsca ukąszenia nie należy naciskać, okładać lodem ani też wysysać jadu. Pozostałe gatunki występujące w Polsce to węże niejadowite.

Węże chronione w Polsce

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt wszystkie gatunki węży w Polsce są chronione. Żmija zygzakowata (Vipera berus) oraz zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) objęto częściową ochroną. Natomiast gniewosz plamisty (Coronella austriaca) i wąż Eskulapa (Zamenis longissimus) to gatunki objęte ścisłą ochroną, jednocześnie wymagające czynnej ochrony. Dlatego te dwa gatunki wymieniane są jako wymagające ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania. Wpisano je do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt – gniewosz plamisty z kategorią UV jako gatunek wysokiego ryzyka, a wąż Eskulapa jako krytycznie zagrożony. Ochrona węża Eskulapa jest jednym z zadań rezerwatu Krywe znajdującego się na terenie gmin Lutowiska i Czarna w Bieszczadach. Rezerwat ten stanowi centrum występowania polskiej populacji tego gada.